در حديث داريم که حضرت مهدي‌ عجل الله تعالي فرجه الشريف مي­فرمايد: «هر کس بگويد مرا ديده، دروغ گفته است»؛ در حالي که در بسياري موارد، از شخصيتهاي بزرگ نقل شده است که امام زمان را ديده­اند. تناقض را حل کنيد؟

براي آن که بتوان به درستي در اين‌باره گفت و گو کرد و به قضاوت نشست، ابتدا لازم است متن کلام حضرت را به دقت مرور کرد، تا روشن شود مراد امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف چيست. حديثي که بحث مشاهده و دروغگو بودن مدعي مشاهده را مطرح مي­کند، آخرين توقيع و نامه­اي است که امام زمان‌ عجل الله تعالي فرجه الشريف به چهارمين و آخرين نايب خاص خود، چند روز پيش از مرگ او نوشته است. متن نامه چنين است:

بسم الله الرحمن الرحيم؛ اي علي بن محمد سمري! خداوند، اجر برادرانت را در عزاي تو عظيم گرداند. به درستي که تو تا شش روز ديگر از دنيا مي‌روي. پس به کارها­ي خود رسيدگي کن و به احدي وصيت مکن که پس از وفات، جانشين تو شود. به تحقيق، دومين غيبت (غيبت کامل) واقع شده است. پس ظهوري نيست. مگر بعد از اذن خداي عزّوجّل و آن، بعد از مدّتي طولاني و قساوت دل­ها و پرشدن زمين از ظلم خواهد بود. به زودي نزد شيعيان من مي­آيد، کسي که ادعاي مشاهده مي­کند. بدانيد کسي که ادعاي مشاهده کند، پيش از خروج سفياني و ندا، او دروغگو و افترا زننده است. و لاحول و لاقوة‌ إلا بالله العلي العظيم.2

اين حديث، در بردارنده نکاتي است، از جمله:

1. مدعيان مشاهده، در اين دوره، وجود خواهند داشت.

2. مدعي مشاهده، پيش از خروج سفياني و ندا (دو علامت حتمي ظهور) هم دروغگو است و هم افترا‌زننده‌.

افترا يا تهمت، آن است که فردي به شخص ديگر، عملي يا قولي را نسبت دهد، در حالي که او چنين نکرده باشد؛ بنابراين، بين دروغگو­بودن و تهمت­زدن، تفاوت است. هر دروغگويي، تهمت‌زننده نيست. اگر کسي فقط مدعي ديدن باشد؛ ولي به حضرت، نسبتي ندهد، ممکن است دروغگو باشد؛ ولي تهمت­زننده نيست. امام، در اين نامه هر دو صفت ناپسند را به مدعي مشاهده، وارد کرده است؛ يعني، مدعي مشاهده، نسبتي نيز به حضرت مي­دهد.

اين نکات در نامه‌، بزرگان را بر آن داشت، تا با تأمل و تدبّر دقيق­تر، به محتواي نامه بنگرند و سپس اظهار نظر کنند.

عده­اي با توجه به اين‌که نامه، در آخرين روزهاي عمر نايب چهارم صادر شده و در آن، به پايان نيابت خاصه تصريح شده است، چنين گفته­اند که مراد از مدعي مشاهده، ادعاي نيابت خاصه و ارتباط با حضرت است؛ زيرا نيابت خاص يعني حضور نزد حضرت، همراه شناخت آن بزرگوار و رساندن سؤالات مردم و ابلاغ پاسخ­ها و پيام­ها. اين فرد، هم ادعاي ديدار دارد و هم آنچه مي­گويد را از جانب حضرت بيان مي­کند و حرف­ها را پيام حضرت اعلام مي­کند.1

حضرت امام خميني‌ رحمه الله عليه مي­گويد: مراد از تکذيب مدعي مشاهده اين است که فردي، مدعي ملاقات باشد؛ ولي شاهد و دليلي نداشته باشد.3 شهيد صدر مي­گويد: مراد، ادعاي انحرافي است که شخصي با ادعاي مشاهده و ارتباط، بخواهد عقايد و نظر خود را با نام پيام­هاي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به مردم القا کند.4 برخي نيز گفته­اند: مراد از تکذيب مدعي مشاهده، تکذيب مدعي ظهور است.5 بنابراين مي­توان دريافت که در روايت، صِرف ديدار، منتفي نشده است و عالمان نيز نفي اصل ديدار را استفاده نکرده­اند. به علاوه، روايت، مدعي مشاهده را کذّاب مي­داند؛ حال اگر کسي امام را ببيند و به ديگران نگويد، تحت اين روايت قرار نمي­گيرد؛ لذا اصل ديدار، امر ممکني خواهد بود.

نکته آخر اين‌که علماي ما که موفق به ديدار حضرت شده بودند، آن را براي مردم بازگو نمي­کردند؛ بلکه اطرافيان و خواص آنان، از روي شواهد و قرايني يا در زمان­هاي بعد، متوجه وقوع ديدار آن عالم با امام مي­شدند؛ لذا عالمان تحت «عنوان مدعي مشاهده» قرار نمي­گيرند و اين روايت، با داستان ملاقات برخي بزرگان تنافي ندارد.

تذکر: اين‌که در اين دوران مدعيان دروغين فراوان‌اند، بنابراين بايد متوجه بود و فريب آنان را نخورد.

پي نوشت

. کمال الدين، ج2، ب45، ح 45.

. بحار الانوار، ج52، ص151.

. انوار الهداية، ج1، ص256.

. تاريخ الغيبة الصغري، ج1، ص639-654.

. مهدي منتظر، ص93.